Οἱ ἐπισκέψεις τοῦ Πατροκοσμᾶ στὴ Βόρειο Ἤπειρο καὶ ἡ διήμερη παραμονή του στὴ Δρόβιανη

Γράφει ὁ ΝΙΚΟΣ Θ. ΥΦΑΝΤΗΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 300 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ…

Ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, κατὰ κόσμο Κώνστας, γεννήθηκε στὸ χωριὸ Μέγα Δένδρο τῆς Αἰτωλίας τὸ 1714. Τὰ πρῶτα γράμματα τὰ ἔμαθε ἀπὸ τὸν ἱεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα στὴ Σιγδίτσα τῆς Παρνασσίδας. Τὴν ἐγκύκλιο μόρφωση, τὰ «γραμματικὰ» στὰ εἴκοσι χρόνια του ἄρχισε νὰ τὰ διδάσκεται ἀπὸ τὸν Ἱεροδιάκονο Ἀνανία. Πρὶν ἀπὸ τὸ 1750 πῆγε στὸ Ἅγιο Ὅρος. Στὴν Ἀθωνιάδα Σχολὴ τοῦ Ἁγίου Ὅρους τελείωσε τὰ «γραμματικὰ» καὶ διδάχτηκε τὴ Λογικὴ ἀπὸ τὸν ἐκ Μετσόβου διδάσκαλον Τζαρτζούλη, ποὺ ἦταν Σχολάρχης τῆς Ἀθωνιάδος Σχολῆς μετὰ τὸν Εὐγένιο Βούλγαρη, τὸν ὁποῖον ὁ Κοσμᾶς εἶχε ἐπίσης δάσκαλο. Στὴ Μονὴ Φιλοθέου τοῦ Ἁγίου Ὅρους κουρεύτηκε μοναχὸς καὶ χειροτονήθηκε ἱερομόναχος.

Τὸ 1760 τὸν βρίσκουμε στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου διδάχτηκε τὴν ρητορικὴ ἀπὸ τὸν ἱερομόναχο ἀδερφὸ τοῦ Χρύσανθο. Στὴν Κωνσταντινούπολη παίρνει τὴν εὐλογία καὶ τὴν ἄδεια ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Σωφρόνιο Β’ «τὸν ἐκ Δελβίνου» τῆς Ἠπείρου καὶ ἀρχίζει τὴν ἱεραποστολική του δράση, ποὺ....

θὰ συνεχιστεῖ ὡς τὸ θάνατό του (1779).

Ὁ θάνατος τὸν βρῆκε στὶς 24 Αὐγούστου 1779. Ὁ Κοὺρ Πασὰς τοῦ Μπερατιοῦ διέταξε τὴ θανάτωσή του. Ὁ Χότζας τῆς περιοχῆς τὸν παρέδωσε σὲ μιὰ ὁμάδα τούρκων, οἱ ὁποῖοι τὸν κρέμασαν σὲ ἕνα δέντρο ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ Κολικόντασι, κοντὰ στὸ Μπεράτι, δίπλα στὸν Ἄψο ποταμό. Αὐτὸ ἦταν τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ Ἐθναπόστολου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ.

Νὰ ποῦμε μὲ βεβαιότητα ὅτι τὸ βάρος τοῦ ἱεραποστολικοῦ του ἔργου τὸ ἔριξε στὴν Ἤπειρο καί, κυρίως, στὸ Βόρειο τμῆμα της, ὅπου οἱ ἀλλαξοπιστίες, πραγματικὴ χιονοστιβάδα, ἀπειλοῦσαν μὲ ἀφανισμὸ τοὺς ὀρθόδοξους χριστιανοὺς τῆς περιοχῆς. Ὁ ἰσαπόστολος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ἅγιος των Σκλάβων, κατὰ τὴν πρώτη του περιοδεία ἐπισκέφτηκε τὴν κωμόπολη τῆς Δρόβιανης. Ἡ Δρόβιανη κατὰ τοὺς παρελθόντες δύσκολους αἰῶνες ἐξέπεμπε πνευματικὸ φῶς καὶ ἐξέθρεψε ἐπιστήμονες, συγγραφεῖς, καθηγητές, δασκάλους, ἐπιχειρηματίες, οἱ ὁποῖοι κατὰ τὰ χρόνια τῆς ἀνείπωτης καταφρόνιας μετέδιδαν ἑλληνικὰ γράμματα καὶ ἑλληνικὴ παιδεία. Μὲ ζῆλο καὶ φιλοτιμία οἱ ἁπανταχοῦ Δροβιανίτες συντηροῦσαν τὰ ἐκπαιδευτικά τους ἱδρύματα. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς στήριξης ἡ Δρόβιανη ἀναπτύχθηκε σὲ σπουδαῖο πνευματικὸ κέντρο καὶ βοήθησε στὴ διάδοση τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων. Ὁ Πατροκοσμᾶς, ὅταν ἐπισκέφτηκε τὴ Δρόβιανη, εὐχαριστήθηκε ποὺ βρῆκε τὰ σχολεῖα σὲ καλὴ κατάσταση.

Ὁ Ἐθναπόστολος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὅταν ἡ ἐξωμοσία ἀπειλοῦσε μὲ ἀφανισμὸ τοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμούς, ἔσωσε πολλὲς βορειοηπειρωτικὲς πόλεις καὶ χωριά. Οἱ διδαχὲς τοῦ ἔγιναν Εὐαγγέλιο γιὰ τὶς χριστιανικὲς κοινότητες. Ὁ Μολοσσὸς γράφει πὼς ἡ διδαχὴ ποὺ δημοσίευσε στὰ «Μακεδονικά» το 1900 ἀπαγγέλθηκε «εἰς τὸν περίβολον τῆς ἐκκλησίας τῆς Παναγίας τῆς Δρόβιανης» τὸ 1767.

Ἀπ’ ὅπου περνοῦσε δίδασκε, νουθετοῦσε, συμβούλευε καὶ παρότρυνε νὰ ἱδρύουν καὶ νὰ συντηροῦν σχολεῖα γιὰ τὴν ἐκπαίδευση τῶν νέων. Περνώντας ἀπὸ τὴ Μουζίνα (χωριὸ στὸ δρόμο γιὰ τοὺς Ἁγίους Σαράντα μετὰ ἀπὸ τοὺς Γεωργουτσάτες) πληροφορήθηκε ὅτι δὲν εἶχαν σχολεῖα. Τοὺς ἔστειλε τὴν παρακάτω ἐπιστολή, παροτρύνοντας τοὺς Μουζινιῶτες νὰ ἱδρύσουν σχολεῖο. Ἡ ἐπιστολὴ ἔχει καταχωρηθεῖ ἀπὸ τὸν Ν. Μυστακίδη στὴ «Φωνὴ τῆς Ἠπείρου» (8-12-1895, φ.166) καὶ ἔχει ὡς ἑξῆς: «Εὐγενέστατοι, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, οἱ κατοικοῦντες τὴν χῶραν Μουζήναν σὰν ἀσπάζομαι καὶ παρακαλῶ τὸν Ἅγιον Θεὸν διὰ τὴν ψυχικὴν καὶ σωματικήν σας ὑγείαν. Ἐγώ, ἀδελφοί μου, ὡς δοῦλος ἀνάξιος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν, περιερχόμενος καὶ διδάσκων τὸ κατὰ δύναμιν τοὺς χριστιανοὺς μὲ ἄδειαν τῶν κατὰ τόπον ἀρχιερέων ἦλθα καὶ ἐδῶ εἰς τὴν χῶραν σας, καὶ βλέποντας ὅτι δὲν ἔχετε σχολεῖον νὰ διαβάζουν τὰ παιδιὰ σᾶς χωρὶς πληρωμήν, παρακίνησα τοὺς χριστιανοὺς καὶ ἔδωκαν τὸ κατὰ δύναμιν καὶ προαίρεσιν διὰ τὸ σχολεῖον σας, πρέπει καὶ ἡ εὐγένειά σας πάντες νὰ βοηθᾶτε πάντοτε τὸ σχολεῖον σᾶς ἐξ ἰδίων πόρων, ἢ κοινῶς ἀπὸ τὴν χῶραν ἢ καὶ ἀπὸ βακούφια διὰ νὰ λάβητε καὶ παρὰ Θεοῦ τὸν μισθόν σας καὶ τιμὴν παρ’ ἀνθρώπων. Εἶμαι δὲ καὶ ἐγὼ χρεώστης νὰ παρακαλῶ τὸν Κύριον τὸν εὐλογοῦντα τὰ πάντα, νὰ εὐλογήση καὶ τὴν χῶραν σας, καὶ νὰ σᾶς ἀξιώση νὰ ζήσετε καὶ ἐδῶ καλὰ καὶ θεάρεστα καὶ νὰ σᾶς βάλη καὶ εἰς τὸν παράδεισον καὶ νὰ χαίρεσθε καὶ νὰ εὐφραίνεσθε καὶ δοξάζετε τὴν ἁγίαν τριάδα, ἀμήν. Ἔβαλα δὲ καὶ ἐπίτροπον, μὲ τὴν γνώμην πάντων, τὸν πάπα – κὺρ Διαμάντην, καὶ ἐπιστάτας καὶ βοηθοὺς αὐτοῦ ὅλην τὴν χῶραν, μάλιστα δὲ τὸν πάπα – κὺρ Ντέντεν καὶ τὸν κὺρ Ἀθανάσιον τὸν Ζήση καὶ τὸν κὺρ Νίκα τοῦ Κυριάκου νὰ κυβερνήσουν τὸ σχολεῖον, καθὼς ὁ Κύριος τους φωτίσει. Ταῦτα καὶ ὑγιαίνετε ἐν Κυρίω.

αψοθ Ἰούλιος –  Κοσμᾶς Ἱερομόναχος εὐχέτης».

Ὁ Πατροκοσμᾶς παρέμεινε δυὸ μέρες στὴ Δρόβιανη, νουθετώντας τοὺς κατοίκους νὰ ἔχουν ἀγάπη μεταξύ τους καὶ νὰ φροντίζουν γιὰ τὴ συντήρηση τῶν σχολείων, ὥστε τὰ παιδιὰ νὰ μαθαίνουν γράμματα δωρεάν. Τοὺς προέτρεψε νὰ πουλήσουν κάθε περιττὸ γιὰ νὰ ἐξοικονομηθοῦν χρήματα γιὰ τὰ σχολεῖα. «Θὰ ἠδύναντο, τοὺς εἶπε, τὰ σχολεῖα σας νὰ ἔχωσι διαρκεῖς πόρους ἄνευ δυσκολίας, ἐὰν πάντες ὑμεῖς οἱ κάτοικοι ἠθέλατε καὶ πρέπει νὰ θελήσητε ἴνα ἐκποιήσητε πᾶν περιττόν, οἴου μεταξωτοῦ, χρυσὰ καὶ ἀργυρᾶ ἐνδύματα καὶ κουμβιὰ νὰ τὰ ἀφιερώσητε ὅλα αὐτὰ εἰς τὰ σχολεῖα διὰ νὰ πωληθῶσι καὶ μὲ τὸν τόκον αὐτῶν τῶν χρημάτων νὰ διατηρῶνται τὰ σχολεῖα σᾶς διὰ νὰ μανθάνωσι δωρεὰν τὰ τέκνα σᾶς γράμματα».

Οἱ Δροβιανίτες ὑπάκουσαν στὶς συμβουλὲς τοῦ Πατροκοσμᾶ καὶ συγκεντρώθηκαν ἀρκετὰ χρήματα ἀπὸ τὴν ἐκποίηση τῶν περιττῶν. Πρῶτες οἱ γυναῖκες κατέθεσαν πρὸς πώληση τὰ ἐνδύματα καὶ τὰ χρυσαφικά τους καὶ ἀκολούθησαν καὶ οἱ ταξιδεμένοι ποὺ βρίσκονταν στὸ χωριό. Ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ τὰ χωριὰ ποὺ περνοῦσε ὁ Ἅγιος ὅλοι οἱ κάτοικοι ἔβγαιναν νὰ τὸν προϋπαντήσουν. Ὡς ἑξῆς περιγράφει τὴν ὑποδοχὴ τοῦ Ἁγίου ἀπὸ τοὺς Δροβιανίτες ὁ Ν. Μυστακίδης (Φωνὴ τῆς Ἠπείρου, 8-12-1895, φ. 166): «Μόλις ἡ κωμόπολις αὕτη μαθοῦσα τὸν ἐρχομὸν τοῦ Ἁγίου τούτου ἤρξαντο αἱ κωδονοκρουσίαι, αἵτινες ἐφανέρωνον ἀπὸ τὸ ἐν ἄκρον εἰς τοῦ ἄλλου τὴν πραγματικήν του Ἁγίου ἄφιξιν, καὶ τὴν πρωτοβουλία των τότε Κωνσταντίνου Πρωτόπαπα, Ἀναγνώστου Σταύρου, Δρόσου Οἰκονόμου καὶ τοῦ ἐξάρχου κλπ. προυχόντων τότε τῆς Δρόβιανης, ἧς οἱ κάτοικοι ἀδιακρίτως μικροὶ τὲ καὶ μεγάλοι ἐξῆλθον πέρα τοῦ λόφου «Δήμητρα» καὶ ὑπεδέχθησαν αὐτὸν μετ’ ἀνοικτᾶς ἀγκάλας ἠσπάζετο εἰς, κατὰ τάξιν καὶ ἡλικίαν τὴν δεξιάν τοῦ Ἁγίου καὶ παραλαβόντες οἱ ἱερεῖς καὶ διδάσκαλοι ὠδήγησαν αὐτὸν εἰς τὴν αἴθουσαν ὑποδοχῆς».

Αὐτὰ τὰ ἐλάχιστα ἀπὸ τὸ πέρασμα τοῦ Πατροκοσμᾶ ἀπὸ τὴ Μουζίνα καὶ τὴν διήμερη παραμονή του στὴ Δρόβιανη. Οἱ Βορειοηπειρῶτες δικαιολογημένα θεωροῦν τὸν Πατροκοσμὰ σωτήρα τους καὶ πανηγυρίζουν στὴ μνήμη του ἀποδίδοντας τὴν εὐγνωμοσύνη τους πρὸς τὸν σεπτὸ Ἅγιο ποὺ παρέδωσε τὸ πνεῦμα του στὸ Κολικόντασι τοῦ Μπερατιοῦ.

Ὁ ἀγώνας τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ γιὰ τὴ διατήρηση τῆς πίστης στὴν Ὀρθοδοξία καὶ τῆς Ἑλληνικῆς συνείδησης στοὺς πληθυσμοὺς τῆς Βορείου Ἠπείρου ἔχει ἀναγνωριστεῖ καὶ ἀπὸ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῶν γραμμάτων καὶ τῆς ἐπιστήμης, οἱ ὁποῖοι μὲ εὐγνωμοσύνη ἀναφέρονται στὸν Ἅγιο Κοσμᾶ. Ο Κ. Ι. Ἄμαντας γράφει σχετικὰ γιὰ τὸν Ἅγιο Κοσμᾶ: «Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ θρυλικὸς Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς στὴ Β. Ἤπειρο δούλεψε περισσότερο γιὰ τὸν χριστιανισμὸ καὶ γιὰ τὰ σχολεῖα καὶ ὅτι οἱ Τουρκαλβανοὶ τὸν «ἔπνιξαν μὲ σχοινὶ» στὰ 1779 κοντὰ στὸ Βεράτι. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους ποὺ μαρτύρησαν γιὰ τὸν χριστιανικὸ ἑλληνισμὸ τῆς Β. Ἠπείρου».

Καὶ ὁ Ν. Τωμαδάκης γράφει ἐπίσης: «Ἡ συνείδησις τῶν κατοίκων (Β. Ἠπείρου) ὑπῆρξε πάντοτε ἑλληνικὴ ἐκεῖ, ἀπὸ τῶν ἱστορικῶν χρόνων καὶ μέχρι τοῦ μαρτυρίου τοῦ μεγάλου ἱεραποστόλου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ (+1779), ὁ ὁποῖος εἰργάσθη διὰ τὴν στερέωσιν τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως καὶ τὴν πρόοδον τῆς Παιδείας τῆς περιοχῆς ἐκείνης καὶ ἐμαρτύρησεν ὑπὲρ αὐτῶν καὶ τοῦ Ἔθνους ἠμῶν».

Καὶ ὁ Ἠπειρώτης, ὁ Γιαννιώτης Δημ. Σαλαμάγκας γράφει: «κανένας ἀπ’ τοὺς μεγάλους λογάδες δὲν εἶχε τόσους ἀναγνῶστες, ὅσες ψυχὲς εἶχεν αἰχμαλωτίσει μὲ τὰ λόγια τοῦ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, ὁ Πρῶτος Δάσκαλος τοῦ Γένους».