ΑΦΙΈΡΩΜΑ:Το κρυφό σχολειό, Μύθος η Πραγματικότητα;(Μέρος Πρώτο)

DeskOlasthnforaa.blogspot.gr

‘’Στην διάρκεια της τουρκοκρατίας η εκκλησία κατόρθωσε να επιβιώσει. Και όσο η εκκλησία επιβίωνε το έθνος δεν μπορούσε να πεθάνει’’
στήβεν Ράνσιμαν

Λέγονται και γράφονται κατά καιρούς διάφορα σχετικά με το κρυφό σχολειό της τουρκοκρατίας. Ορισμένοι επιχείρησαν και επιχειρούν να αμφισβητήσουν την ύπαρξη του, να κλονίσουν μια πεποίθηση στερεά ριζωμένη στην συνείδηση του λαού μας. Και είναι προφανές ότι οι περισσότεροι από τους αμφισβητίες- αν όχι όλοι- έχουν ως στόχο την βαθύτερη αμφισβήτηση του ρόλου και της προσφοράς της Ορθοδόξου εκκλησίας μας κατά την περίοδο της μακραίωνος δουλείας του Γένους υπό τον Οθωμανικό ζυγό. Θεωρούμε λοιπόν, χρήσιμο να καταθέσουμε ορισμένα στοιχεία και να ξεκαθαρίσουμε μερικές ασάφειες που ίσως προκαλούν απορίες.

Το σπουδαιότερο επιχείρημα των αρνητών του Κρυφού σχολειού είναι το εξής:’’ Οι Οθωμανοί Τούρκοι υπήρξαν ανεκτικοί στα θέματα Πίστεως και Παιδείας. Αφού λοιπόν δεν κατεδίωκαν την εκπαίδευση των ελλήνων και γενικότερα των Ορθοδόξων υπηκόων τους(Ρουμ μιλλέτ = Το Γένος των Ρωμηών) τότε γιατί χρειάζονταν Κρυφά σχολειά στους νάρθηκες των Ναών και των Μοναστηριών;;’’᾿ Η Απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι η εξής: Ναι μεν για λόγους θρησκευτικούς και διοικητικούς οι Οθωμανοί σουλτάνοι παρεχώρησαν προνόμια και έδειξαν ένα βαθμό ανοχής προς τους Ρωμηούς υπηκόους τους, όμως υπήρξαν περίοδοι και περιοχές στις οποίες δεν τηρήθηκαν οι υποσχέσεις αυτές. Δεν μπορούμε να ομιλούμε για μία ενιαία τουρκοκρατία στον χρόνο και στον χώρο. Υπήρχε διαφορετική μεταχείριση των υποδούλων κατά τους πρώτους αιώνες και διαφορετική στο δεύτερο ήμισυ της τουρκοκρατίας με την επικράτηση μετριοπαθέστερων απόψεων. Αλλά και κατά τόπους η εφαρμογή των σουλτανικών αποφάσεων και των δικαιωμάτων των υποδούλων υπόκειται στην βούληση, στις ιδιορρυθμίες, στο Βαθμό θρησκευτικού φανατισμού και γενικά στην προσωπικότητα του τοπικού Οθωμανού ηγεμόνος. Σε μία αχανή αυτοκρατορία και μάλιστα υπό της συνθήκες διοικήσεως και επικοινωνίας της εποχής εκείνης η αυθαιρεσία των τοπικών μπέηδων και πασάδων ήταν φαινόμενο σύνηθες. Δεν είχαμε λοιπόν, ομοιόμορφη εφαρμογή των Θεμελιωδών αποφάσεων περί θρησκείας και παιδεία των Ορθοδόξων Ελλήνων. Οι αποφάσεις αυτές καταστρατηγήθηκαν ή αλλοιώθηκαν σε διάφορες χρονικές περιόδους και σε διάφορες επαρχίες και τοπικές διοικήσεις. Δεν υπήρξε ενιαία τουρκοκρατία αλλά ποικίλες μορφές της αναλόγως εποχής και περιοχής.

Οι δύο πρώτοι αιώνες υπήρξαν πολύ δύσκολοι και μέχρι τα μέσα του 17 αιώνος δεν μπορούμε να ομιλούμε για δυνατότητα ακώλυτης ασκήσεως των θρησκευτικών ελευθεριών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι ο σουλτάνος Σελίμ Α στης αρχές του 16 Αιώνος εκδήλωνε δημοσίως το μίσος του προς τους χριστιανούς και την άποψη του περί βίαιου εξισλαμισμού όλων των μη Μουσουλμάνων. Το 1537 ο Σουλεϊμάν Α εξέδωσε διαταγή που ζητούσε να εκτελεστεί ως άπιστος οποιοσδήποτε αμφισβητούσε τα λόγια του προφήτη Μωάμεθ. Από της αρχές του 16 Αιώνος γίνετε φανερή η αυξανόμενη επιρροή των Φανατικών μουσουλμάνων στην Αυλή των σουλτάνων, γεγονός που δυσκόλευε την υλοποίηση των προνομίων των Χριστιανών. Οι ζηλωτές αυτοί του φανατικού Ισλάμ στράφηκαν γενικά εναντίων κάθε μορφής εκπαιδεύσεως που δεν ακολουθεί το Κοράνι. Υπό την Επιρροή τους βρέθηκε ο Σουλτάνος Μουράτ Δ΄ ενώ οι οπαδοί της ίδιας ιδεολογίας επέτυχαν το 1711 να κατασχεθεί η βιβλιοθήκη του Βεζίρη Τσορλουλού πασά και να απαγορευθεί η μελέτη επιστημονικών βιβλίων. Κατανοούμε λοιπόν ότι σε μία περίοδο κατά την οποία διώκονταν ακόμη και μουσουλμάνοι εραστές της μορφώσεως πόσο δύσκολο θα ήταν σε χριστιανούς να διδάσκουν και να διδάσκονται ελευθέρως την Πίστη την Ιστορία και την Εθνική ταυτότητα τους. Σε τέτοιες σκοτεινές εποχές δημιουργήθηκε η Ανάγκη για κρυφά σχολειά. Σε τέτοια δύσκολα χρόνια για τα οποία ο Γάλλος Ιησουίτης Richard έγραψε στα μέσα του 17αιώνος:’’ Να σκεφθεί κανείς ότι ουδέποτε από την εποχή του Νέρωνος του Δομητιανού και του Διοκλητιανού δεν έχει υποστεί ο χριστιανισμός διωγμούς σκληρότερους από αυτούς που αντιμετωπίζει σήμερα η Ανατολική εκκλησία( Ίδη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ. 10, Αθήνα 1974, σ. 150)

Από τα μέσα του 17 Αιώνος τα πράγματα σαφώς βελτιώνονται στο εκπαιδευτικό τομέα και οι υπόδουλοι Ρωμηοί αρχίζουν να ιδρύουν, υπό την αιγίδα της εκκλησίας και με την βοήθεια των ξενιτεμένων και των ευεργετών σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σε αυτά καλλιεργήθηκαν και τα Ιερά γράμματα και η ‘’Θύραθεν Παιδεία’’ η εγκυκλοπαιδική και επιστημονική κατάρτιση. Όμως δεν ήταν εύκολο κάτω από το σπαθί του δυνάστη να καλλιεργηθεί το εθνικό φρόνημα και η συνείδηση της Ιστορικής συνέχεια του Ελληνισμού. Στην περίοδο αυτή, την οποία οικουμενικός πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ σε υπόμνημα του(17.1.1879) χαρακτηρίζει ‘’ως ανέσεως εποχή καθ’ ην ήρξαντο υποφωσκούσα ελπίς βελτιώσεως’’ η λειτουργία κρυφών σχολειών ίσως περιορίστηκε, δεν έπαυσε όμως τελείως. Διότι η κρυφή εκπαίδευση χρειαζόταν για εκείνα τα ειδικά μαθήματα που φούντωναν τον πόθο φια την ελευθερία. Άλλωστε είπαμε ότι υπήρξαν και πολλές αυθαιρεσίες τοπικών Οθωμανών ηγεμονίσκων. 

Ο Ιστορικός συγγραφεύς Αθανάσιος Κμνήτος Υψηλάντης στο έργο του ‘’Τα μετά την άλωση 1453-1789’’(εγράφη τον 18 Αιώνα και εξεδόθη στην Κωνσταντινούπολη το 1870) αναφέρει ένα περιστατικό το οποίο ο ίδιος τοποθετεί στον 18Αιώνα. Στο παζάρι(αγορά) του Καἴρου είδε 30.000 κομμένες γλώσσες Ελλήνων, οι οποίοι επέμεναν να ομιλούν ελληνικά παρά την σχετική απαγόρευση των τοπικών αρχών. Σε μία εποχή που οι Οθωμανοί γενικά είχαν επιτρέψει η ανεχτεί την δημοσία λειτουργία ελληνικών εκπαιδευτηρίων, ο τοπικός Οθωμανός ηγεμόνας της Αιγύπτου απαγόρευε την χρήση της Ελληνικής Επί ποινής αποκοπής της γλώσσας. 30.000 ηρωικοί Έλληνες αντέστησαν! Πως όμως διετήρηθη η ελληνική γλώσσα κάτω από τέτοιες συνθήκες αν δεν υπήρχαν κρυφά σχολεία με το ψαλτήρι και την Οκτώηχο και τα άλλα εκκλησιαστικά βιβλία; Πάντως και κατά τον 18Αιώνα έχουμε περιόδους διωγμών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τα Ορλωφικά και τις αγριότητες των Τουρκολβανών ο Άγιος Κοσμάς διέκοψε τις περιοδείες του και κατέφυγε επί αρκετά έτη στο Άγιων Όρος! 

Συνεχίζετε...

--------------------------------------------------------------------

Βιβλιογραφία 

''Το Κρυφό σχολειό - Μύθος η Πραγματικότητα;''
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας,

της Εκκλησίας της Ελλάδος

Έκδοση Β' 1999 (Απρίλιος) 

Κείμενο του Κυριάκου Ι.Φίνας,
Πρόεδρος Κοινότητος Λίνδου-Ρόδου